"Pierwsze Szamotuły" z lotu ptaka
To jest odkrycie na skalę europejską. Archeolodzy znaleźli pierwsze Szamotuły, położone 2 kilometry od obecnego miasta. Średniowieczne miasto, nazywane potocznie „Starymi Szamotułami”, leży między Szczuczynem, a Mutowem.
Archeolodzy szukając kościoła z wykorzystaniem tzw. archeologii lotniczej, trafili na miasto z XIII wieku. To właśnie w Szamotułach w 1840 roku powstało Towarzystwo Zbieraczy Starożytności, pierwsza w Polsce organizacja zajmująca się archeologią. To już jej członkowie robili pierwsze rozeznanie w okolicy Szczuczyna. Tam bowiem miała znajdować się osada targowa. Niestety kolejnym ekipom archeologów nie udawało się jej odnaleźć.
W 2006 roku rewolucję w poszukiwaniach przyniosły nowe techniki. Archeolodzy skorzystali ze zdjęć lotniczych, oceny roślinności na badanym terenie i geofizyki. Te zdjęcia to jest sensacja, bo szukaliśmy wsi i kościoła, a znaleźliśmy miasto, wcześniejsze Szamotuły – ocenia profesor Włodzimierz Rączkowski z UAM im. A. Mickiewicza w Poznaniu.
Wiadomo było, że w tych okolicach była osada, która w 1257 roku otrzymała prawa targowe. W XI wieku miał tam powstać kościół p.w. św. Marcina. Ku zdumieniu archeologów na zdjęciach lotniczych ukazał im się średniowieczy rynek. Na planie czworoboku o długości 75 metrów, z każdej strony widać zarys chałup, postawionych szczytem do środka rynku. W każdej z czterech pierzei jest siedem parcel, a każda z nich ma wielkość 10 na 22 metrów. Jest ona wyraźnie podzielona na część mieszkalną i gospodarczą dobudówkę. Taki schemat pojawia się w zabudowie obecnego miasta, np. w projektach z 1928 roku w Szamotułach. Na środku odkrytego rynku widać jakiś obiekt. Być może była to rozpoczęta budowa ratusza, albo waga. Prawdopodobnie rynek mógł być brukowany. Prof. Włodzimierz Rączkowski za niebywałe uznaje, że przy jednej z chałup widać nawet płot, czy przejście między domami.
Badania wykazały, że odkryte miasto nie zdążyło się jeszcze całe rozwinąć. Wokół rynku jest gęsta zabudowa, bo było to najwartościowsze miejsce, a poza nim widać znacznie mniej domów. Fascynujące jest również to, że układ ulic jest taki sam jak na starówce obecnego miasta. Oznaczać to może, że twórcy obecnych Szamotuł pamiętali dobrze układ poprzednich Szamotuł.
Dlaczego tworzyli nowe miasto, co stało się z tym, po którym ślady teraz odkryto? Badania archeologów wykazały, że znajduje się tam dużo popiołu. Miasto prawdopodobnie spłonęło, być może podczas siejącej spustoszenie w tym okresie wojny domowej Nałęczów z Grzymalitami. A nowe miasto położono na terenach otoczonych bagnami, aby móc się lepiej bronić.
Od odnalezionego miasta prowadzi ulica na południe. Być może w kierunku poszukiwanej nadal osady... - Wyniki tych badań stanowią ewenement na skalę europejską, bo jest to jedyne tego typu stanowisko archeologiczne w Europie - mówi prof. Rączkowski. Ciekawostką jest to, jak wiele już tam ustalono, choć w ogóle nie kopano w ziemi. Wykorzystano bowiem tzw. archeologię lotniczą, osiągnięcia geofizyki i wiedzę historyków. Pomocna okazała się też susza, jaka nawiedziła te tereny wiosną 2006 roku. To dzięki niej rośliny tak wyraźnie zarysowały układ dawnego miasta.
